Na wykładzie autorka książki Z dziejów gminy żydowskiej w Chełmnie pani Anna Soborska – Zielińska przybliżyła młodzieży z Grubna dzieje społeczności żydowskiej, która zamieszkiwała obszar Chełmna w przeszłości. W średniowieczu Chełmnu miastu należącemu do Hanzy zależało na tym aby konkurencyjni kupcy żydowscy nie przebywali na jego terenie. W 1530 r., a więc na początku epoki nowożytnej na jednym z sejmików Prus Królewskich podjęto decyzję o usunięciu ich z całych Prus.

Pierwsze wzmianki o Żydach w samym grodzie pojawiły się w 1657 r., kiedy to jak podają źródła żydowski mieszkaniec  zakupił świece dla Szwedów podczas tzw. drugiej wojny szwedzkiej. W roku 1658 odnotowano inne wydatki mianowicie zapłacono wtedy Żydowi za przerobienie siodła do stajni miejskiej. W dalszych źródłach jak twierdzi badaczka, również pojawiały się zapisy na temat starszych braci w wierze na terenie Chełmna. Ci z Żydów, którzy chcieli osiąść na stałe w Chełmnie zostawali neofitami,  przechodząc na katolicyzm. Sytuacja Żydów poprawiła się po pierwszym rozbiorze, kiedy to król Prus zliberalizował prawo dotyczące osiedlania się wyznawców judaizmu w tej dzielnicy. Za datę założenia gminy żydowskiej w Chełmnie przyjmuje się rok 1820, choć oficjalne zatwierdzenie jej statutu nastąpiło dopiero 20.II.1858 r.

Pani Soborska –Zielińska opowiedziała o usytuowaniu synagogi na ul. Poprzecznej i znajdującej się w niedalekiej odległości od niej rytualnej rzeźni na ul. Rycerskiej. W mieście poza obrębem murów przy ul. Powstańców Wielkopolskich znajdował się również żydowski cmentarz, na którym pierwsze pochówki odbyły się pod koniec XVIII w. lub na początku XIX. Oprócz tego przy ul. Dominikańskiej 7 znajdowała się mykwa czyli rytualna łaźnia. Do dnia dzisiejszego z śladów żydowskich w mieście zachował się tylko budynek mykwy. W 1816 r. w Chełmnie mieszkało 42 Żydów, a niespełna 50 lat później było ich już 520. Na początku wieku XX w 1910 r. liczba ich spadła do 246. Po odrodzeniu się wolnej Polski w 1918 r. liczba mieszkańców wyznania mojżeszowego wyraźnie zmalała i było ich pod koniec 1927 r. zaledwie 25. Ostateczny koniec tej społeczności przyniosła II wojna światowa kiedy to większość chełmińskich Żydów została zamordowana przez Niemców w lesie w miejscowości Klamry.

Młodzież przysłuchującą się wykładowi szczególnie zainteresował fakt iż za ukrywanie podczas II wojny światowej żydowskiego dziecka Rebeki Motyl rodzina państwa Kaczmarków otrzymała medal Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata. Po dziś dzień żyje pani Teresa Kaczmarek z męża Drewek, która otrzymała ten medal. Na zakończenie wykładu gość koła historycznego przypomniała iż w 2007 r. odbyła się w Chełmnie i Świeciu impreza pod hasłem „Pamięć i Tolerancja”, która miała przybliżyć mieszkańcom tych dwóch miast kulturę żydowską i wskazać na ślady przeszłości jej w tych miejscowościach.

Piotr Sołtysiak