27 września 1939 r. w otoczonej przez Niemców Warszawie powstała pierwsza emanacja mającej walczyć od teraz konspiracyjnymi metodami Polski, była to Służba Zwycięstwu Polski, na czele której stanął gen. Michał Tokarzewski – Karaszewicz. Organizacja ta w listopadzie tego roku rozkazem naczelnego wodza gen. Sikorskiego została przekształcona w Związek Walki Zbrojnej, a 14 lutego 1942 r. w ramach akcji scaleniowej zmieniono jej nazwę na Armia Krajowa. Utworzenie AK miało służyć połączeniu wszystkich grup wojskowych, podległych do tej pory różnym ugrupowaniom politycznym, w jedną organizację uznającą za legalną władzę rząd Sikorskiego w Londynie.

Dowódcami AK byli kolejno generałowie Stefan Rowecki – Grot, Tadeusz Komorowski – Bór i Leopold Okulicki – Niedźwiadek. Organizacja ta uznawana jest za największą konspiracyjną armię w okupowanej Europie. Oprócz oficerów zawodowych  jej główny trzon stanowili ochotnicy, którzy mimo iż byli słabo uzbrojeni i wyszkoleni, rekompensowali ww. braki zapałem, patriotyzmem i chęcią odzyskania niepodległości.

Początkowo główne zadania ZWZ / AK polegały na gromadzeniu broni, szkoleniu kadr i działalności wywiadowczej. Od końca   1942 r. AK nasiliła akcje dywersyjne, atakowała niemieckie posterunki, wykolejała transporty wojskowe, wysadzała mosty, likwidowała wyjątkowo okrutnych SS-manów i gestapowców, odbijała więźniów, jak m.in. podczas słynnej akcji pod arsenałem opisanej przez A. Kamińskiego w „Kamieniach na szaniec”. Największymi działaniami wojskowymi podjętymi przez AK było Powstanie Warszawskie, które rozpoczęło się 1 sierpnia 1944 i akcja „Burza” podjęta na wschodnich obszarach Polski.

W ramach Polskiego Państwa Podziemnego działała Delegatura Rządu na Kraj, istniało konspiracyjne sądownictwo, prasa i tajne nauczanie, również na szczeblu wyższym. AK została rozwiązana rozkazem gen. Okulickiego 19 stycznia   1945 r., by uchronić jej członków przed aresztowaniami ze strony UB i NKWD.

Ostatnim aktem istnienia Polskiego Państwa Podziemnego było wydanie przez Radę Jedności Narodowej 1 lipca 1945 r. Testamentu Polski Walczącej, w którym  postulowano m.in. opuszczenie ziem polskich przez Armię Czerwoną, zaprzestanie prześladowań politycznych i likwidację komunistycznego aparatu przemocy, wstrzymanie dewastacji gospodarczej kraju, prowadzenie samodzielnej polityki zagranicznej, dopuszczenie wszystkich ugrupowań politycznych do udziału w wolnych wyborach parlamentarnych oraz wprowadzenie demokratycznych reform ustrojowych, społecznych i gospodarczych. Do spuścizny Polskiego Państwa Podziemnego odwoływała się polska opozycja demokratyczna w czasach komunistycznych.

 

Piotr Sołtysiak