22 stycznia 1863 r. wybuchło największe  XIX- wieczne polskie powstanie niepodległościowe. Rozpoczęło się ono w skrajnie niesprzyjających warunkach pogodowych, a zostało przyspieszone branką, czyli poborem do rosyjskiej armii. Chcąc uniknąć poboru, młodzi spiskowcy uciekli do lasów i zorganizowali się w oddziały partyzanckie, atakując żołnierzy rosyjskich. W czasie trwania walk odbyło się około 1200 bitew i potyczek, a przez szeregi powstańców przewinęło się ok. 200 tys. ludzi. Władze powstańcze uznały, że powstało „tajemne” państwo polskie w granicach sprzed rozbiorów. W czasie trwania walk odwołano się m.in. do idei Rzeczpospolitej Trojga Narodów- obok godła Polski i Wielkiego Księstwa Litewskiego  przedstawiona została również  postać Archanioła Michała, patrona Rusi. Najdłużej walczącym oddziałem powstańczym był bijący się na Podlasiu  oddział księdza Stanisława Brzóski. Sam ksiądz został ujęty i powieszony na rynku w Sokołowie Podlaskim 23 maja 1865 r. Tym samym zakończył się ostatni niepodległościowy zryw Polaków w XIX w. Idee powstania styczniowego były niezwykle żywe w II RP, odwoływał się do nich m.in. marszałek Józef Piłsudski. Kiedy w 1925 r. odsłonięto w  Warszawie Grób Nieznanego Żołnierza, pierwszą wartę przy nim pełnili weterani powstania styczniowego.

 

Piotr Sołtysiak